ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) در صرافی‌های غیر متمرکز چیست؟

به عنوان یک کاربر امور مالی غیر متمرکز (DeFi) به احتمال زیاد این اصطلاح را به دفعات شنیده‌اید. ضرر ناپایدار هنگامی اتفاق می‌افتد که قیمت توکن‌های شما در مقایسه با زمانی که آنها را در یک استخر نقدینگی سپرده‌گذاری کردید، تغییر کند.

هر چه تغییر بزرگتر باشد، ضرر حاصل از ایمپرمننت لاس نیز بیشتر خواهد شد.

علت بروز زیان ناپایدار یک ویژگی ذاتی است که در نوع خاصی از بازار به نام بازارسار خودکار (Automated Market Maker) وجود دارد. فراهم آوردن لیکوئیدیتی برای برای یک استخر نقدینگی می‌تواند سرمایه‌ گذاری سودآوری باشد، اما لازم است که مفهوم ضرر ناپایدار را درک کنید

تعریف ضرر ناپایدار (Impermanent Loss)

به طور کلی راه‌های زیادی از جمله استیکینگ، ییلد فارمینگ، فعالیت به عنوان نود برای کسب سود در بازار ارزهای دیجیتال وجود دارد، فعالیت در استخرهای نقدینگی هم یکی از این راه‌ها است. ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) از مفاهیم اولیه و بسیار شنیده شده در حوزه امور مالی غیر متمرکز یا دیفای (DeFi) است. اگر بخواهیم به بیان ساده ضرر ناپایدار را توضیح دهیم، وقتی توکنی را در یک استخر نقدینگی قرار می‌دهیم، ممکن است قیمت آن نسبت به قیمت اولیه تغییر زیادی کند و سرمایه گذار استخر وارد ضرر شود. هر چه تغییر قیمت نسبت به زمان شروع سرمایه گذاری بیشتر باشد، ضرر ناپایدار نیز بیشتر است. مفهوم ضرر ناپایدار به نوعی با بازارساز های خودکار (Automated Market Maker) همراه و در یک مسیر قرار دارد. سرمایه گذاری در استخرهای نقدینگی می‌تواند عملی بسیار سودمند باشد، اما همواره باید احتمال ضرر ناپایدار را هم مد نظر داشت.

حجم و نقدینگی پروتکل‌های دیفای از جمله یونی سواپ، سوشی سواپ یا پنکیک سواپ طی چند سال اخیر افزایشی انفجاری داشته است. این پروتکل‌های نقدینگی تقریبا به هر کسی که سرمایه‌ای در اختیار داشته باشد، امکان بازارسازی و کسب کارمزد معاملات را می‌دهند. آوردن دموکراسی به روند بازارسازی، حجم بالایی از فعالیت اقتصادی بدون اصطکاک را در فضای کریپتو امکان‌پذیر کرده است.

علت بروز زیان ناپایدار

وقتی برای یک لیکوئیدیتی پول (Liquidity Pool) نقدینگی تامین می‌کنید و قیمت دارایی‌های سپرده شده در مقایسه با زمان سپرده‌گذاری آنها تغییر می‌کند، زیان ناپایدار اتفاق افتاده است. هرچه این تغییر بزرگتر باشد، ضرر ناپایدار بیشتری را تجربه خواهید کرد. در اینجا، ضرر به این معناست که ارزش دلاری دارایی‌، در زمان برداشت از استخر پایین‌تر از زمان سپرده‌گذاری آن است.

استخرهای دارایی‌هایی که قیمت آنها داخل یک محدوده‌ی نوسان کوچک باقی می‌ماند، کمتر در معرض زیان ناپایدار قرار خواهند گرفت. برای مثال، استیبل کوین‌ها یا نسخه‌های رپد شده‌ی یک کوین طیف قیمتی نسبتا محدودی دارند. در این مورد، ریسک ضرر ناپایدار برای تامین‌کنندگان نقدینگی (Liquidity Provider) کمتر است.

اما، اگر تامین‌کنندگان نقدینگی (LPها) در معرض زیان بالقوه قرار می‌گیرند، پس چرا همچنان اقدام به فراهم کردن لیکوئیدیتی برای پول‌ها می‌کنند؟ دلیل این است که ضرر ناپایدار می‌تواند توسط کارمزد تریدها جبران شود. در واقع، حتی استخرهای یونی سواپ که کاملا در معرض زیان ناپایدار هستند، بازهم به لطف کارمزد معاملات انجام شده در آن استخرها می‌توانند بسیار سودآور باشند.

صرافی یونی سواپ 3 درصد از هر معامله را کارمزد می‌گیرد که مستقیما به تامین‌کنندگان نقدینگی تحویل داده می‌شود. اگر حجم معاملات یک استخر بالا باشد، با وجود قرارگیری در معرض ریسک بالای ضرر ناپایدار، باز هم تامین نقدینگی در آن می‌تواند سودآور باشد. اما، سودآوری به پروتکل تامین نقدینگی، آن استخر خاص، دارایی سپرده شده و حتی شرایط کل بازار ارز دیجیتال بستگی دارد.

پروتکل‌های دیفای همچون یونی سواپ (UniSwap)، سوشی سواپ (SushiSwap) و پنکیک سواپ (PancakeSwap) طی رالی صعودی اخیر بازار ارز دیجیتال بسیار محبوب شدند و رشد زیادی کردند. این پروتکل‌های نقدینگی به بیان ساده به هر کسی اجازه می‌دهند نقش تامین کننده نقدینگی یک رمز ارز را ایفا و از هزینه گس معاملات کاربران سود کند. عمومی شدن بازارسازی در دنیای کریپتو موجب خلق اقتصادی روان و بدون اصطکاک شده است.

اما اگر قصد تامین نقدینگی را در این استخرهای نقدینگی دارید، باید ابتدا مفهوم ضرر ناپایدار را درک کنید و مد نظر داشته باشید. در این مطلب می‌خواهیم به بررسی مفهوم و چگونگی ایجاد Impermanent Loss برای سرمایه گذاران حوزه دیفای بپردازیم.

ضرر ناپایدار زمانی رخ می‌دهد که در یک استخر نقدینگی سرمایه گذاری می‌کنید و بعد قیمت دارایی واریزی شما نسبت به زمان واریز تغییر می‌کند. هر چقدر این تغییر قیمتی بیشتر باشد، بیشتر تحت تاثیر ضرر ناپایدار قرار می‌گیرید. ضرر در اینجا یعنی معادل دلاری دارایی در لحظه برداشت از استخر نقدینگی کمتر از زمان واریز باشد.

استخرهای نقدینگی دارایی‌هایی که دامنه تغییرات پایینی دارند سرمایه گذاران خود را کمتر در معرض خطر ضرر ناپایدار قرار می‌دهند. به عنوان مثال استخرهای استیبل‌کوین‌ها یا انواع رپ‌شده یک کوین معمولا دامنه تغییر بسیار پایینی دارند. به همین خاطر تامین کنندگان نقدینگی هم با احتمال پایین‌تری در زمینه Impermanent Loss قرار می‌گیرند.

پس اگر سرمایه گذاری در استخرهای نقدینگی ریسک بالای ضرر دارد، چرا تامین کنندگان نقدینگی هنوز دارایی خود را در آن‌ها به خطر می‌اندازند؟ حقیقت ماجرا آن است که ضرر ناپایدار هنوز هم به لطف هزینه گس معاملات قابل چشم‌پوشی است و حتی استخرهای صرافی غیر متمرکز UniSwap که تا حد زیادی در خطر Impermanent Loss هستند، با هزینه بالای گس از سرمایه گذاران خود محافظت می‌کنند.

چگونگی اعمال ضرر ناپایدار

اکنون با یک مثال بررسی می‌کنیم که یک تامین‌کننده‌ نقدینگی، ضرر ناپایدار را به چه شکل تجربه خواهد کرد. آلیس 1 اتریوم (ETH) و 100 توکن دای (DAI) را در استخر نقدینگی سپرده‌گذاری می‌کند. در مارکت میکر خودکاری (AMM) که او انتخاب کرده، جفت‌ ارز سپرده شده باید ارزشی برابر داشته باشند؛ پس در زمان سپرده‌گذاری قیمت اتریوم (هر 1 اتریوم) معادل 100 توکن دای است. این یعنی ارزش دلاری کنونی سپرده آلیس 200 دلار است. البته این نکته را هم در نظر داشته باشید که قبل از هر چیز باید مبلغ مورد نظر به خرید تتر اختصاص دهید.

علاوه بر این، مجموعا 10 اتریوم و 1,000 دای در این استخر خاص موجود است (که بقیه‌ی آن توسط تامین‌کنندگانی مانند آلیس فراهم شده است). بنابراین آلیس 10 درصد سهم استخر را در اختیار دارد و مجموع نقدینگی استخر 10,000 دلار است.

حال، فرض کنیم ارزش هر اتریوم تا 400 دای افزایش یابد. در این حین، معامله‌گران آربیتراژ (Arbitrage Traders) شروع به افزودن دای به استخر و برداشت اتریوم از آن می‌کنند و تا زمانی که نسبت آنها منعکس‎‌کننده‌ی قیمت جاری این دو ارز دیجیتال باشد، این کار را ادامه می‌دهند. به خاطر داشته باشید که بازارسازهای خودکار، دفتر سفارشات (اردر بوک) ندارند. چیزی که قیمت دارایی‌های استخر را تعیین می‌کند نسبت آنها در استخر است (و نه سفارش‌های اردر بوک). اگرچه نقدینگی استخر همیشه ثابت می‌ماند (10،000)، اما نسبت دارایی‌های موجود در آن تغییر می‌کند.

اگر در حال حاضر، هر اتریوم معادل 400 دای باشد، نسبت بین مقدار اتریوم و مقدار دای موجود در استخر تغییر کرده است. در این قیمت جدید، با کمک تریدرهای آربیتراژ، 5 اتریوم و 2000 دای در استخر وجود خواهد داشت.

اکنون، آلیس تصمیم به برداشت سرمایه‌اش از استخر می‌گیرد. همانطور که از قبل می‌دانیم، 10 درصد از سهم استخر به او تعلق دارد. در نتیجه، او می‌تواند 0.5 اتریوم و 200 دای را که معادل 400 دلار است، برداشت کند. پس او با سپرده‌گذاری توکن‌هایش که در ابتدا 200 دلار ارزش داشتند، سود خوبی به دست آورد، نه؟ اما اگر آلیس همان 1 اتریوم و 100 دای خود را هولد می‌کرد چه اتفاقی می‌افتاد؟ ارزش دلاری این دو توکن هولد شده اکنون به 500 دلار رسیده بود، اما ضرر ناپایدار سبب شده ارزش دارایی وی اکنون 400 دلار باشد.

می‌بینیم که آلیس با هودل (HODL) کردن دارایی خود موفق‌تر می‌بود تا با سپرده‌گذاری آن در استخر نقدینگی! این همان چیزی است که ضرر ناپایدار می‌نامیم. در این مثال، زیان آلیس چندان قابل توجه نبود زیرا سپرده‌اش نسبتا کوچک بود. اما به خاطر داشته باشید که زیان ناپایدار می‌تواند به زیان‌های بزرگی (شامل مقداری قابل توجه از سپرده‌ی اولیه) ختم شود.

اما در نظر داشته باشید که در این مثال آلیس، کارمزدهای معاملات که او به خاطر تامین نقدینگی دریافت کرد، به طور کامل نادیده گرفته شده است. در بسیاری از موارد، کارمزدهای به دست آمده زیان‌ها را خنثی و تامین نقدینگی را در مجموع کاری سودآور می‌کند. با این حال، حیاتی است که قبل از فراهم آوردن لیکوئیدیتی برای هر پروتکل دیفای، مفهوم ضرر ناپایدار را درک کنید و در نظر داشته باشید.

ریسک‌های تامین نقدینگی در یک مارکت میکر خودکار

اگر صادق باشیم، ضرر ناپایدار اسم خیلی خوبی برای این پدیده نیست. آن را زیان ناپایدار نامیده‌اند چون ضررها فقط زمانی تحقق می‌یابند که شما دارایی خود را از استخر نقدینگی برداشت کنید که البته در آن زمان هم ضررها کاملا پایدار و همیشگی خواهد شد. کارمزدهایی که به دست می‌آورید ممکن است آن زیان‌ها را جبران کنند، اما باز هم ضرر ناپایدار اسمی گمراه‌کننده است.

هنگام سپرده‌گذاری سرمایه‌های خود در یک بازارساز خودکار بیشتر مراقب باشید. همان طور که توضیح دادیم، برخی استخرهای نقدینگی بسیار بیشتر از بقیه در معرض ریسک ضرر ناپایدار هستند. طبق قانونی ساده، هر چه دارایی‌های داخل استخر نوسان بیشتری داشته باشند، احتمال تجربه‌ی زیان ناپایدار در آن بیشتر است. بهتر است با سپرده‌گذاری مقدار کمی سرمایه شروع کنید. با این کار، قبل از درگیر کردن مقدار قابل توجهی سرمایه، تخمینی کلی از مقدار بازدهی که می‌توانید انتظار داشته باشید، به دست خواهید آورد.

نکته‌ی آخر اینکه به دنبال بازارسازهای خودکاری باشید که امتحان خود را پس داده‌اند. امور مالی غیر متمرکز، ایجاد انشعاب از یک بازارساز خودکار با افزودن تغییرات کوچک به آن را برای همه آسان کرده است. اما، این کار می‌تواند شما را در معرض باگ‌هایی قرار دهد که سبب مسدود شدن همیشگی سرمایه‌ی شما در مارکت میکر خودکار خواهد شد. اگر یک استخر نقدینگی وعده‌ی بازده نامعقولی می‌دهد، احتمالا کاسه‌ای زیر نیم کاسه است و ریسک‌های مرتبط با آن نیز احتمالا بیشتر خواهد بود. ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) یکی از مفاهیم بنیادی است که فهم آن برای هر کسی که قصد تامین نقدینگی برای مارکت میکرهای خودکار را دارد، ضروری است. به طور خلاصه، اگر قیمت دارایی‌های سپرده شده در یک استخر نقدینگی پس از سپرده‌گذاری آنها تغییر کند، تامین‌کننده‌ی آن‌ها ممکن است در معرض زیان ناپایدار یا همان ایمپرمننت لاس قرار بگیرد. سرمایه گذاری در بازارسازهای خودکار و استخرهای نقدینگی همواره با ضرر ناپایدار همراه است و در هنگام سرمایه گذاری روی آن‌ها باید جانب احتیاط را رعایت و مقدار سود و ضرر احتمالی خود را بررسی کنید.