ارز فیات چیست و چه کاربردی دارد؟

پول فیات ارزی بدون ارزش ذاتی است و مطابق مقررات دولتی به عنوان ارز قانونی آن دولت تعیین می‌شود. به عبارتی دیگر با روی کار آمدن ارز فیات، این ارزها به عنوان جایگزینی برای پول کالایی و یا نماینده ارز رسمی هر دولتی معرفی شدند.

این ارزها از کالاهای فیزیکی مانند نقره و طلا پشتیبانی نمی‌کنند و اعتبار آن بر اساس اعتبار دولت صادرکننده مشخص می‌شود.

بنابراین تا این جا فهمیدیم که قدرت دولت‌ها اصلی‌ترین عامل تعیین کننده ارزش این نوع پول به شمار می‌رود و در واقع ارز فیات همان اسکناس‌های کاغذی است که در طول روز برای خرید و فروش کالاها و خدمات از آن بهره می‌گیریم. حال در این نوشته از کیف پول من قصد داریم بیشتر به این نوع ارز بپردازیم؛ چراکه با روی کار آمدن ارزهای دیجیتال با نام ارز فیات در اخبار و مقالات مربوط به بازار ارز دیجیتال بیشتر برخورد می‌کنیم. پس تا انتهای نوشته همراه کیف پول من باشید تا نگاهی کلی و مفید به ارز فیات و کاربرد آن در زندگی روزمره و اقتصاد دولت‌ها بیندازیم.

معرفی ارز فیات

ارز فیات توسط دولت به عنوان ارز قانونی اعلام می‌شود، اما ارزش ذاتی یا ثابتی ندارد و ارزش آن به عرضه و تقاضا و به واسطه دولت صادرکننده پول تضمین می‌شود و دولت می‌تواند عرضه در گردش را در واکنش به نوسانات اقتصادی کنترل کند.

براساس توضیحات انجمن پولی آمریکا این توضیح درباره معنای کلمه فیات در رابطه با سیستم‌های پولی دولت‌ها ذکر شده است: کلمه "fiat" ریشه لاتین داشته و در واقع به دستور خودسرانه‌ای اطلاق می‌شود که توسط یک دولت و یا سایر اشخاص معتبر صادر می‌شود. وقتی این کلمه برای پول کاغذی به کار می‌رود، مفهومی که به خود می‌گیرد این است که دلار آمریکا فقط به این دلیل ارزش دارد که دولت این کشور می‌گوید ارزش دارد.

رئیس جمهور آمریکا ریچارد نیکسون در سال 1971 به استاندارد طلا در ایالات متحده پایان داد و اعلام کرد که دیگر دلار را نمی‌توان با طلا بازخرید کرد و به این ترتیب تا سال 1976 ارزش طلا و دلار به طور کامل از هم جدا شد. (در زمان پایان دادن این استاندارد نرخ هر اونس طلا با 38 دلار تعیین می‌شد.) با این توصیفات با پایان یافتن امکان بازخرید دلار با طلا، ارزهای فیات برخلاف ارزهای سنتی با پشتوانه کالا، قابلیت بازخرید خود را از دست دادند و به همین دلیل است که می‌گوییم ارزهای فیات ذاتا بی‌ارزش هستند و با فرمان دولت استفاده می‌شوند و ارزش پیدا می‌کنند. پس برای موفقیت یک ارز فیات، دولت باید از آن در برابر جعل محافظت کند و عرضه پول را مسئولانه مدیریت کند. دلار ایالات متحده (USD)، یورو و سایر ارزهای اصلی پول فیات هستند. ارزهای فیات جایگزین اصلی پول کالایی است که در گذشته توسط یک دارایی مشهود پشتیبانی می‌شد. برای مثال، دلار آمریکا (ارز فیات) قبلا توسط مقدار مشخصی طلا یا نقره پشتیبانی می‌شد و مردم می‌توانستند با آن به خرید و فروش بپردازند؛ اما امروزه طلا جایگاه خاص خود را دارد و از ارز فیات به عنوان پول رسمی و قانونی هر کشور استفاده می‌شود. با این توضیحات به نظر می‌رسد که ارز فیات جایگزین خوبی به دلیل کمبود طلا و نقره باشد، اما با نگاهی دقیق‌تر می‌فهمیم که افزایش بی‌رویه چاپ پول فیات منجر به افزایش تورم دولت مربوطه می‌شود و به این ترتیب آسیب جدی به اقتصاد کشور وارد می‌شود. «ارز فیات» (Fiat Currency)، «پول فیات» (Fiat Money) یا پول بدون پشتوانه، به پولی گفته می‌شود که توسط بانک‌های مرکزی کشورها صادر شده و هیچ پشتوانه‌ای به جز حمایت دولت ندارد. در این نوع پول، قدرت ایجاد پول دست بانک مرکزی است و بانک‌های مرکزی بر حسب شرایط اقتصادی کشور می‌توانند مقدار پول را زیاد یا کم کنند. اگرچه شما می‌توانید با پول فیات به خرید و فروش هر نوع کالایی مثل طلا بپردازید ولی دولت‌ها هیچ تضمینی برای پرداخت مقدار معینی از طلا یا سایر کالاهای ارزشمند در قبال دریافت ارز فیات ارائه نمی‌کنند.دلار آمریکا، یورو، ین ژاپن و ریال از جمله ارزهای معروف فیات هستند.

ارز فیات یا پول بدون پشتوانه

سیستم پولی اعتباری اگرچه مزایای زیادی داشت و پشتوانه آن سکه‌های طلا با ارزش ذاتی بود اما پس از گذشت مدت زمانی دچار مشکل شد. انتقال حجم عظیم طلا بین کشورها و نگهداری از آن‌ها برای دولت‌ها سخت بود. بسیاری از دولت‌ها با ادعای داشتن سکه‌های طلا اقدام به چاپ اسکناس می‌کردند اما در شرایط بحران و با هجوم مردم به بانک‌ها طلای کافی برای پرداخت به ان‌ها را نداشتند و این مساله منجر به کاهش ارزش پول ملی می‌شد. مشکل دیگر این سیستم جمع‌شدن طلای دنیا در کشورهای قدرتمند بود. مجموع این مشکلات، منجر به فسخ قرارداد برتون وودز در سال 1971 و ایجاد ارز فیات شد.

پول فیات همان ارزهای رایجی است که امروزه در سرتاسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ارزها توسط بانک اقتصادی کشورها تولید می‌شوند و هیچ پشتوانه فیزیکی ندارند. ارزش این ارزها وابسته به اقتصاد هر کشور است و به همبن دلیل با تغییر پارامترهای اقتصادی ارزش پول نیز تغییر می‌کند. ارز فیات، امکان دستکاری مقدار پول موجود در بازار را به دولت‌ها می‌دهد و دولت‌ها از این امکان برای اجرای سیاست‌های پولی خود استفاده می‌کنند. این مساله اگرچه در بیشتر مواقع به نفع مردم است اما در مواقعی که چاپ پول انجام می‌شود تورم ایجاد شده و سبب کاهش ارزش دارایی‌های مردم می‌شود.

ارز فیات برخلاف تصور عمومی، مفهوم تازه‌‌ای نیست. پیدایش این ارز به حدود ده قرن پیش در چین برمی‌گردد. در آن دوران در ایالت «سوچوان» (Szechuan) چین از پول‌های کاغذی برای مبادله کالاهایی مثل ابریشم، طلا و نمک استفاده می‌شد. این سیستم رسمیت آن‌چنانی نداشت تا این‌که در قرن سیزدهم با به قدرت رسیدن «قوبیلای خان» (Kublai Khan) که یکی از نوادگان چنگیزخان مغول است، سیستم رسمی ارز فیات در چین دایر گردید. عده زیادی از تاریخ‌‌ پژوهان معتقدند که این سیستم در سقوط امپراتوری مغول نقش زیادی داشت.

در قرن هفدهم، شاهد استفاده از سیستم ارز فیات در کشورهای اروپایی اسپانیا، سوئد و هلند هستیم. در سوئد این سیستم شکست خورد و نهایتا تبدیل به سیستم پول اعتباری با پشتوانه نقره گردید. پس از آن به تدریج در بسیاری از کشورهای آسیایی و آمریکایی نیز از این سیستم مالی استفاده شد. ضربه نهایی به سیستم پولی اعتباری در سال 19971 توسط نیکسون رئیس‌جمهور وقت آمریکا زده شد و از آن زمان پول فیات، پول رایج بین‌المللی شده است.

مزایا و معایب ارز فیات

ارز فیات به عنوان یک وسیله ذخیره سازی برای قدرت خرید، جایگزین سیستم مبادله، خرید محصولات و دسترسی به خدمات و غیره، نقش بسیار مهمی در اقتصاد و تجارت کشورها ایفا می‌کند. این ارزها در قرن بیست بعد از تصمیم‌گیری دولت‌ها برای حفاظت از اقتصاد در برابر رکود شدید محبوب شدند؛ مزایای ارز فیات

• کنترل بیشتر بانک مرکزی بر اقتصاد

• انعطاف پذیری بیشتر

• کم هزینه بودن

• کاربرد در مبادلات و تجارت بین‌المللی

• ذخیره آسان‌تر

• درآمد برای دولت

• کمیاب نشدن

معایب ارز فیات

• ایجاد تورم

• پیشینه بد و ورشکستگی اقتصاد برخی دولت‌ها در طول تاریخ

تفاوت ارز دیجیتال و ارز فیات

اگر با فضای ارزهای دیجیتال آشنایی داشته باشید، حتما به خوبی می‌دانید که این نوع ارزها ماهیت فیزیکی ندارند و در بستر بلاکچین خرید و فروش می‌شوند. اولین ارز دیجیتال در دهه 90 و در حدود سی سال قبل به وجود آمد؛ اما در آن سال‌ها شکست خورد و سپس در سال 2009 مجدد با محبوب‌ترین ارز دیجیتال یعنی بیت کوین روی کار آمد. می‌توان بیت کوین و برخی از رمزارزهای جدید را تحولی عظیم در اقتصاد جهانی به شمار آورد، هرچند به طور قطعی نمی‌توان از تاثیر این نوع ارزها بر آینده اقتصاد و تجارت دولت‌ها نظری بیان کرد. در ادامه قصد داریم به مقایسه ارزهای دیجیتال و ارزهای فیات در حالت کلی بپردازیم تا با نسبت به هر دو ارز اطلاعات مفیدی کسب کنید و دیدگاه خوبی در رابطه با ارز فیات و ارز دیجیتال به دست آورید.

• از هر دو ارز می‌توان برای پرداخت و به عنوان ذخیره ارزش استفاده کرد.

• ارز دیجیتال و ارز فیات به اعتماد گسترده مصرف کننده تکیه می‌کنند تا به عنوان وسیله مبادله عمل کنند.

• پول فیات توسط بانک‌ها (مرکزی) و دولت‌ها صادر و کنترل می‌شود.

• بیت کوین (معروف‌ترین ارز دیجیتال) از طریق فرآیندی به نام ماینینگ ارز دیجیتال تولید و توزیع می‌شود و توسط یک مرجع متمرکز کنترل نمی‌شود؛ در حالی که توسط دولت‌ها و بانک مرکزی هر دولتی کنترل می‌شود.

• بیت کوین قابل اعتماد است؛ چراکه امکان دستکاری آن وجود ندارد و نمی‌توان آن را دو بار خرج کرد. همچنین تراکنش‌های بیت کوین را لغو کرد و یا پس گرفت.

• سیستم پشت بیت کوین کاملا شفاف و مبتنی بر ریاضیات و اجماع واقعی کاربران روزمره است و تمامی کاربران می‌توانند از مبادلات این سیستم باخبر شوند و به این طریق امکان پولشویی در این سیستم حذف می‌شود.

• اصلی‌ترین وجه اشتراک ارز فیات و دیجیتال در نبود پشتوانه فیزیکی برای آن‌ها است.