توکن‌سازی یا توکنیزه‌کردن (Tokenization) چیست؟

اصطلاح Tokenization به فرایند تبدیل‌کردن یک دارایی یا حقوق مالکیت آن به واحد یا واحدهایی منحصربه‌فرد با نام توکن (Token) گفته می‌شود. این اصطلاح در فارسی با معادل‌های مختلفی از‌جمله توکنیزه‌کردن

و توکن‌سازی شناخته می‌شود. شاید از‌لحاظ دستور زبان فارسی «توکنی‌سازی» معادل دقیق‌تری باشد؛ اما با‌توجه‌به کاربرد گسترده‌تر دو معادل پیشین، ما هم در این مطلب از آن‌ها استفاده کرده‌ایم.

در دنیای بلاک چین و ارزهای دیجیتال، با واژه توکن بسیار برخورد می‌کنیم. از دید فنی، توکن‌ها واحدهایی رمزنگاری‌شده در بلاک چین هستند که مانند گواه مالکیت بر دارایی‌های ملموس یا غیرملموس عمل می‌کنند. هر چیز دارای ارزش را می‌توان به توکن تبدیل یا به‌اصطلاح توکنیزه کرد.

چرا توکن‌سازی می‌کنیم؟

از توکن‌ها برای انتقال مالکیت و پرداخت‌های الکترونیکی و انجام دیگر کارهای مالی می‌توان استفاده کرد. یکی از نمونه‌های این مبحث را می‌توان در پدیده توکن‌های غیرمثلی (NFT) دید که در یکی‌دو سال اخیر به نقل محافل ارزهای دیجیتال تبدیل شده است.

شاید شنیده باشید که هنرمند دیجیتال مشهور، بیپل (Beeple)، در سال ۲۰۲۱ یکی از آثار هنری خود را توکنیزه کرد و در قالب NFT به قیمت ۶۹‌میلیون دلار فروخت. با رونق فناوری توکن‌سازی، برخی از شرکت‌ها نیز سهام خود را توکنیزه کردند تا خریدوفروش و نگه‌داری آن امن‌تر و آسان‌تر شود. توکن‌سازی در ابتدا به‌عنوان روشی برای امنیت داده اجرا شد که در آن، داده‌های غیرحساس منحصربه‌فرد جایگزین اطلاعات حساس می‌شدند. توکن‌ها حاوی داده‌های اصلی نیستند؛ بلکه مانند کلیدی برای دسترسی به این داده‌ها عمل می‌کنند.

کاربرد توکن‌ها این است که کاربران با دراختیار داشتن آن‌ها می‌توانند به داده اصلی که در جایی دیگر ذخیره شده است، دسترسی پیدا کنند. ویژگی این نوع ایمن‌سازی آن است که اگر کاربر به این توکن دسترسی نداشته باشد، نمی‌تواند آن را رمزگشایی کند و داده‌های اصلی را ببیند. ازاین‌رو، توکنیزه‌کردن می‌تواند برای انواع اطلاعات شخصی و داده‌های تراکنش‌های مالی و دیگر اطلاعات حساس به‌کار رود.

اگر بخواهیم ساده بگوییم، توکن‌ها جایگزینی برای اطلاعات مربوط به مالکیت دارایی‌های دیجیتال یا واقعی هستند و امنیت آن‌ها را تأمین می‌کنند و غیر از این ارزش یا کاربرد دیگری ندارند. در ارزهای دیجیتال، توکن‌ها به اطلاعات تراکنشی متصل هستند که روی دفتر‌کل غیرمتمرکز ذخیره شده است و آن را با نام بلاک چین می‌شناسیم. این باعث می‌شود مالکیت دارایی تضمین شود؛ چراکه تأیید تراکنش‌ها فقط با استفاده از داده‌های بلاک چین امکان‌پذیر است. انتقال ارزش و مالکیت از نگرانی‌های همیشگی بشر بوده است؛ چراکه انسان‌ها همیشه به‌دنبال راهی بوده‌اند تا بتوانند ارزش و مالکیت را به امن‌ترین شیوه ممکن انتقال دهند و روشی برای اثبات اصالت کالا یا دارایی انتقال‌پذیر بیابند. در طول تاریخ، از روش‌ها و ابزارهای مختلفی برای این انتقال و اثبات اصالت استفاده شده است که همیشه همگام با تحولات فناوری در حال دگرگونی بوده‌اند. یکی از نوآوری‌های این حوزه توکن‌سازی یا توکنیزه‌کردن است.

انواع توکن‌سازی

توکن‌ها با قراردادهای هوشمند در بلاک چین ساخته می‌شوند و این امکان وجود دارد که آن‌ها را برای کاربردهای خاص برنامه‌نویسی کرد. در دنیای بلاک چین، انواع مختلفی از توکن‌ها و روش‌های توکنیزه‌کردن وجود دارد.

برای آشنایی با انواع مختلف توکن‌سازی، باید ببینیم چه نوع توکن‌هایی در دنیای بلاک چین وجود دارند و چه نوع دارایی‌هایی را می‌توان توکنیزه کرد.

مشکلات توکن‌سازی

یکی از مشکلات توکن‌سازی که درواقع از مشکلات کلی در فضای ارزهای دیجیتال و بلاک چین به‌حساب می‌آید، به قانون‌گذاری مربوط می‌شود. ازآن‌جاکه کشورهای مختلف به‌دنبال قانون‌گذاری در این حوزه جدید هستند، پروژه‌های بلاک چینی که از توکن استفاده می‌کنند، ممکن است با موانع قانونی مواجه شوند. برخی از توکن‌ها از ویژگی‌های عمومی اوراق بهادار برخوردارند؛ اما از قوانین مربوط به این ابزارهای مالی پیروی نمی‌کنند.

کشورهای مختلف برای قانون‌گذاری در این عرصه رویکردهای متفاوتی در پیش گرفته‌اند. در‌حالی‌که برخی از کشورها تنظیم مقررات در حوزه ارزهای دیجیتال را به‌گونه‌ای پیش می‌برند که مشوق رشد آن باشند، کشورهای دیگر رویکرد سخت‌گیرانه‌تری اتخاذ کرده‌اند تا از مشکلات بعدی جلوگیری کنند. برای مثال، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا می‌خواهد انواع خاصی از توکن‌ها را به‌عنوان اوراق بهادار طبقه‌بندی کند. این کار راه را برای نظارت نهادی بیرونی در این پروژه‌ها باز می‌کند و این می‌تواند با ماهیت غیرمتمرکز بلاک چین‌ها در تضاد باشد.

مشکل دیگر توکن‌سازی که آن هم به قانون‌گذاری مربوط می‌شود، نگرانی نهادهای تنظیم مقررات از نحوه اتصال توکن‌ها به دارایی‌های پایه است. تصور کنید که هزاران سرمایه‌گذاران ناشناس مالک اشتراکی هتلی توکنیزه باشند. حال چگونه اشخاصِ مسئول امور هتل را می‌توان شناسایی کرد؟ اگر ذخایر طلای پشتوانه یک توکن متصل به طلا گم یا دزدیده شود، چه اتفاقی می‌افتد؟ به‌بیان بهتر، توکنیزه‌کردن دارایی‌های فیزیکی احتمالاً به مقداری تمرکزگرایی و دخالت اشخاص ثالث نیاز دارد.

بدون تردید برای عمومی‌شدن استفاده از توکن در میان مردم و صنایع مختلف، قانون‌گذاری در این حوزه باید به بلوغ بیشتری برسد. دادگاه‌ها برای رسیدگی به پرونده‌هایی که در نقطه تلاقی بلاک چین و امور مالی سنتی هستند، به قواعد تعریف‌شده نیاز دارند. بسیاری از سرمایه‌گذاران خواهان حمایت‌های مشخص هستند و در‌صورت مواجهه با شرایطی که هنوز در قراردادهای هوشمند ثبت‌شدنی نیست، می‌خواهند امکان رجوع به دادگاه داشته باشند.

توکنیزه‌کردن در دنیای واقعی چه کاربردی دارد؟

پیش‌تر گفتیم که در فرایند توکن‌سازی، مالکیت دارایی‌های دیجیتال یا فیزیکی به توکن بلاک چینی تبدیل می‌شود و از این طریق، نقل‌وانتقال این دارایی‌ها سریع‌تر و ارزان‌تر و شفاف‌تر می‌شود. در‌ادامه، برخی از نمونه‌های توکنیزه‌کردن در دنیای واقعی را مرور می‌کنیم تا کاربرد آن روشن‌تر شود.

• فلزات گران‌بها

یکی از کاربردهای توکن‌سازی در دنیای واقعی به فلزات گران‌بها مربوط می‌شود. برای مثال، قرن‌هاست که طلا نقش دارایی ارزشمند و ابزار سرمایه‌گذاری را ایفا کرده است؛ اما انتقال و ذخیره‌سازی آن پیچیدگی‌های فراوانی دارد. از این گذشته، بخش بزرگی از عرضه طلای جهان تحت مالکیت بانک‌های مرکزی است که آن را به‌عنوان ذخیره نگه‌داری می‌کنند.

با‌توجه‌به نقدینگی اندک بازار فلزات گران‌بها، توکن‌سازی فلزاتی مثل طلا می‌تواند کاربردهای زیادی برای آن‌ها ایجاد کند. یکی از موانع ورود به بازار فلزات گران‌بها این است که نیازمند سرمایه اولیه بسیار زیادی است. همچنین، مقررات سخت‌گیرانه بین‌المللی خواهان آن است که این نوع فلزات در سراسر زنجیره تأمین، از مرحله تولید تا مصرف، ردیابی‌شدنی باشند.

توکن‌سازی این مشکلات را حل می‌کند. با توکنیزه‌کردن فلزات گران‌بها، هم می‌توان آن‌ها را به واحدهای کوچک و ارزان تقسیم کرد و هم می‌توان همه تراکنش‌ها را در بلاک چین ثبت کرد. بدین‌ترتیب، با وجود سرمایه‌گذاران خُرد در این بازار نقدینگی آن افزایش می‌یابد و نقل‌وانتقالات آن کاملاً شفاف و ردیابی‌شدنی می‌شود.

• توکن‌سازی برای املاک و مستغلات

حوزه املاک یکی دیگر از عرصه‌های مناسب برای توکن‌سازی است. با توکنیزه‌کردن املاک می‌توان آن‌ها را به سهم‌های کوچکی تقسیم کرد که خریدش در توان همه باشد. همچنین، ازآن‌جاکه توکن‌ها برنامه‌نویسی‌شدنی هستند، با توکن‌سازی از اِعمال قوانین و مقررات مربوط به املاک در خریدوفروش این توکن‌ها می‌توان مطمئن شد.

• حمل‌ونقل

صنعت حمل‌ونقل به‌شدت به بارنامه به‌عنوان روشی برای صدور گواه مالکیت وابسته است. تأخیر در ارسال بار یا دشواری بازپس‌گیری کالا در‌صورت مفقودی بارنامه از معضلات رایج در این حوزه هستند. شرکت کارگو اکس (CargoX) با استفاده از روش توکن‌سازی مشکلات موجود در حمل‌ونقل سنتی را حل کرده است.

این شرکت سیستمی عمومی به نام بارنامه هوشمند (Smart Bill of Lading) را روی بلاک چین اتریوم طراحی کرده است که از روش توکن‌سازی برای صدور بارنامه استفاده می‌کند. صاحبان بار می‌توانند با استفاده از نرم‌افزار این شرکت بارنامه صادر کنند. سپس، این بارنامه را حمل‌کننده به صادرکننده ارسال و صادرکننده پس از دریافت پول از واردکننده بارنامه را به او منتقل می‌کند. واردکننده هم با استفاده از این بارنامه توکنیزه مالکیت خود را بر بار مدنظر اثبات می‌کند و آن را از حمل‌کننده تحویل می‌گیرد.

• توکن‌سازی هنر و اقلام کلکسیونی

پیش‌تر درباره توکن‌های غیرمثلی یا NFTها صحبت کردیم. شهرت NFTها در یکی‌دو سال گذشته از جامعه ارزهای دیجیتال به میان کلکسیون‌داران و بازیگران و ورزش‌کاران مشهور گسترش یافته است. توکن‌های غیرمثلی برای توکنیزه‌کردن دارایی‌هایی به‌کار می‌روند که منحصربه‌فرد هستند و نمی‌توان آن‌ها را به واحدهای کوچک‌تری تقسیم کرد.

هنر دیجیتال یکی از رشته‌های مشهوری است که پیوندی عمیق با توکن‌های غیرمثلی ایجاد کرده است. توکن‌های غیرمثلی خریدوفروش و اثبات اصالت آثار هنری را بسیار آسان کرده‌اند. مجموعه‌هایی مثل کریپتوپانکس (CryptoPunks) و بورد ایپ یات کلاب (Bored Ape Yacht Club) که حاوی هزاران تصویر نمادین و منحصربه‌فرد هستند، از نمونه‌های معروف توکن‌های غیرمثلی هستند.

مزایای توکن‌سازی

• نقدینگی بیشتر

دارایی‌های توکنیزه برای طیف گسترده‌تری از مخاطبان دسترس‌پذیر هستند و این نقدینگی آن‌ها را بیشتر می‌کند. در سرمایه‌گذاری‌هایی مثل آثار هنری و املاک که فروششان زمان‌بر و دشوارتر است، افزایش نقدینگی باعث می‌شود که سرمایه‌گذاری‌های رقیب برتری معناداری در نقدینگی نداشته باشد.

دارایی‌های توکنیزه را می‌توان به‌راحتی از‌طریق اینترنت مبادله و با توکن‌سازی مالکیت آن‌ها را سهم‌بندی و شراکتی کرد تا سرمایه‌گذارانی که کل یک دارایی را نمی‌توانند بخرند، به بخشی از آن بتوانند دسترسی داشته باشند. درنتیجه، توکن‌سازی هم به افزایش نقدینگی بازارهای موجود کمک و هم فرصت‌های بیشتری برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.

• تراکنش‌های سریع‌تر و ارزان‌تر

توکن‌های رمزنگاری به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا واسطه‌هایی را از بازار حذف کنند که در فرایند سنتی مدیریت دارایی دخیل هستند. این کار هزینه نقل‌وانتقال و زمان لازم برای پردازش مبادلات را کاهش چشمگیری می‌دهد و روشی کارآمدتر و کم‌هزینه‌تر برای انتقال ارزش به‌ارمغان می‌آورد. از این گذشته، ازآن‌‌جاکه توکن‌های رمزنگاری در شبکه بلاک چین هستند، در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و در سراسر جهان می‌توان به آن‌ها دسترسی داشت.

• شفافیت و اثبات‌پذیری

توکن‌های رمزنگاری روی بلاک چین قرار دارند و کاربران به‌راحتی می‌توانند منشأ توکن‌ها و تاریخچه تراکنش‌های مربوط به آن‌ها را رهگیری و اثبات کنند. بلاک چین‌ها از‌لحاظ فنی به‌گونه‌ای هستند که تراکنش‌های ثبت‌شده روی آن‌ها تغییرپذیر نیستند و همه می‌توانند تاریخچه تراکنش‌ها را ببینند. این شفافیت باعث می‌شود که اصالت توکن‌ها تضمین‌شدنی باشد.

توکن‌های بلاک چینی امکان انتقال و ذخیره و راستی‌آزمایی ایمن اطلاعات و ارزش را فراهم می‌کنند. توکن‌سازی هم برای بخش خدمات مالی آورده‌های عظیمی دارد و هم برای سرمایه‌گذاران خُرد و افرادی که در بازارهای سنتی به برخی دارایی‌ها دسترسی ندارند. توکن‌سازی دارایی‌های دیجیتال و واقعی و حقوق مالکیت را به توکن تبدیل می‌کند تا علاوه‌بر افزایش نقدینگی بازارهای مختلف، نقل‌وانتقال این دارایی‌ها را شفاف و آسان کند. توکن‌سازی در حال ایجاد تحولی عمیق در نحوه تعامل ما با دارایی‌های ارزشمند است. امروزه، به‌لطف وجود فناوری بلاک چین می‌توانیم دارایی‌ها و خدمات را آسان‌تر و بهتر در دفتر‌کل غیرمتمرکز ارائه و ذخیره و از این طریق، دسترسی به دارایی‌ها را دمکراتیک و شفاف و ایمن کنیم.

باوجوداین، توسعه‌دهندگان بلاک چین و صنایعِ متمایل به استفاده از فناوری‌های نوین برای گسترش کاربردهای توکن‌سازی با مشکلات مهمی در حوزه قانون‌گذاری روبه‌رو هستند. خوشبختانه کشورهای زیادی به ظرفیت‌های بی‌مانند بلاک چین پی برده‌اند و رویکرد مثبتی را در برخورد با آن در پیش گرفته‌اند و این امر از آینده‌ای روبه‌رشد برای توکن‌سازی نوید می‌دهد.